مسعود بن احمد حارثیحارثی، مسعودبن احمد، فقیه ، محدّث و قاضی حنبلی قرن هفتم و هشتم است. ۱ - حیاتدر ۶۵۲ یا ۶۵۳ در روستای حارثیه نزدیک مقبره معروفِ کرخی در غرب بغداد به‌دنیا آمد. پدرش تاجری متمکن بود و در همان روستا اقامت داشت. [۱]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۴، ص۱۴۹۵، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
[۲]
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۶۳ـ۳۶۴، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۳]
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۳۴۷، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۲ - فعالیت علمیحارثی برای تحصیل علم به مصر ، اسکندریه و دمشق سفر کرد. در مصر، حدیث را از رضی‌الدین ابن‌برهان، عبداللّه‌بن علاق، محمدبن عبدالمنعم حمزی مقدسی و شماری دیگر از شاگردان هبةاللّه‌بن علی بوصیری (متوفی ۵۹۸) فراگرفت. در اسکندریه از محضر عثمان‌بن عوف و ابن‌فرات و در دمشق از احمدبن ابوالخیر و ابن‌صیرفی بهره برد. همچنین فقه را نزد شمس‌الدین ابن ابی‌عمر و کسانی دیگر آموخت. [۴]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۴، ص۱۴۹۵، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
[۵]
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۶۳، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۶]
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۳۴۷، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
حارثی در مدارس گوناگونی در دمشق و مصر به تدریس پرداخت، از جمله در مدارس نوریه، صالحیه و منصوریه و جامع‌طولون. [۷]
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۶۳، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۸]
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۳۴۷، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۳ - شاگرداناز جمله شاگردان او ابوحجاج مِزّی، اسماعیل‌بن خَبّاز، قاسم‌بن محمد برزالی، تقی‌الدین سبکی، عزالدین ابن‌جماعه و شهاب‌الدین ابن‌العز بودند. [۹]
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۶۳، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۱۰]
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۳۴۸، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۱۱]
ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۶، ص۲۹.
ذهبی نیز از وی حدیث نقل کرده است. [۱۲]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۴، ص۱۴۹۶، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
[۱۳]
محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ ذهبی، ج۱، ص۶۱۶، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۴ - فعالیت اجتماعیدر ۷۰۹، منصب قضای مصر از سوی بَیبَرس دوم به حارثی سپرده شد و او تا پایان عمر در این سمت باقی‌ماند. [۱۴]
عبداللّه‌بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقطان، ج۴، ص۱۸۹، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
[۱۵]
ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۴، ص۵۰، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
۵ - فوتحارثی در ۷۱۱ در قاهره فوت کرد و در قرافه، قبرستان مشهور آنجا، به خاک سپرده شد. [۱۶]
ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۴، ص۶۷، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۱۷]
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۶۴، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
۶ - خصایصشرححالنگاران، حارثی را محدّث و فقیه و مفتی شمرده‌اند، ولی تبحر او را در حدیث بیش از فقه دانسته و گفته‌اند که وی حافظ قرآن و نیکوسخن بود [۱۸]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۴، ص۱۴۹۵، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
[۱۹]
عبداللّه‌بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقطان، ج۴، ص۱۸۹، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷.
[۲۰]
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۶۲ـ ۳۶۳، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
۷ - عقایداو قائل به وصف «جهت» (به معنای در فوق بودن) برای خدا بود و این دیدگاه او جنجالهایی پدید آورد و حتی دانشمند معاصرش، ابن‌دقیق‌العِید (متوفی ۷۰۲)، به همین علت از هم‌نشینی با او دوری می‌جست. گویا همین رفتار منشأ این شایعه شده بود که حارثی هنگامی که در منصب قضا بود، پیش‌نویس بخشهای پاک‌نویس نشده کتاب الامام ابن‌دقیق‌العید (شرحی ناقص بر الاِمام فی احادیث الاحکام خودش) را از بین برد. [۲۱]
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۳۴۷، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۸ - آثاراز جمله آثار علمی اوست: شرح بخشی از سنن ابی‌داود؛ شرح بخشی از کتاب المقنع موفق‌الدین ابن قدامه حنبلی، شامل باب «عاریه» تا آخر «وصایا»؛ امالی، شامل مباحثی در حدیث و رجال و تراجم ؛ و تخریج احادیث منقول از برخی محدّثان عصر خود، از جمله استادش ابن ابی‌عمر و احمدبن اسحاق ابرقویی. [۲۲]
ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۳۶۳، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳.
[۲۳]
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۲۴]
عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ المصر و القاهرة، ج۱، ص۳۵۸، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷.
۹ - فهرست منابع(۱) ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳. (۲) ابن‌رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۴، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۳. (۳) ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب. (۴) ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰. (۵) محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت. (۶) محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ ذهبی، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۷) عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ المصر و القاهرة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷. (۸) عبداللّه‌بن اسعد یافعی، مرآةالجنان و عبرةالیقطان، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مسعود بن احمد حارثی»، شماره۵۶۹۳. |